Rouw, vroeg of laat krijgen we er allemaal mee te maken. Sterven is onlosmakelijk verbonden met het leven. Ook veranderingen en andere verlieservaringen horen bij leven en die brengen eveneens symptomen van ‘rouw’ met zich mee.
Ook ik heb ervaren wat rouw betekent, op diverse terreinen. Het verlies van mijn ouders, het ontruimen en afscheid nemen van het ouderlijk huis, verlies van vrienden, een scheiding, en reorganisaties, zijn hier voorbeelden van. Belangrijk bij rouw is je verlies te erkennen met alle gevoelens die daarbij komen kijken. Onderdruk en ontken niet wat er is. Maar al te vaak kom ik tegen dat er geen tijd wordt genomen voor rouw, of de rouw niet begrepen wordt.
In dit artikel licht ik het begrip ‘rouw’ nader toe door antwoord te geven op een aantal vragen. Wat is rouw? Wanneer treedt rouw op? Welke symptomen horen er bij rouw? Hoe verloopt rouw? Wanneer is rouw afwijkend? Wanneer zoek ik hulp?
‘Verdriet’ is de emotie die opkomt wanneer we denken aan een verlies. Toch kent rouw een mix van meerdere emoties.
Wat is rouw?
Rouw is een normale reactie op een verlies.
Een definitie van rouw is dat het gaat om een geheel van lichamelijk, emotionele en cognitieve en gedragsmatige reacties die optreden na het verlies van een persoon waarmee een betekenisvolle relatie bestond.
‘Rouw’ kan echter ook te maken hebben met iets wat niet is gebeurd of met iets wat je hebt en wat verdwijnt of verandert. Denk hierbij aan het niet kunnen krijgen van kinderen, miskraam, verlies van baan, scheiding, verandering van functie, veranderingen in de wereld. Ook het collectieve gevoel wat mensen in het huidige coronatijdperk ervaren brengt ‘rouwsymptomen’ mee. We verliezen dat wat we zo normaal vonden als; contacten, knuffelen, niet meer met groepen bij elkaar komen, uitjes, thuiswerken, verlies van baan of inkomen, verlies van zekerheden. Onze hele leefwereld is door elkaar geschud en dat brengt ook ‘rouw’ met zich mee. Alle gebeurtenissen die rouw met zich meebrengen hebben we opnieuw betekenis te geven voor de heropbouw van ons leven.
Rouw treedt dus op bij:
- Verlies van dierbaar persoon
- Verlies van baan, verandering van functie, scheiding of andere veranderingen in het leven zowel in de werk als privé context.
- Gemiste kansen uit verleden, ouderen mensen kunnen veel spijt hebben van de dingen die ze hebben nagelaten of kansen die ze hebben laten liggen. De Australische verpleegkundige Bonnie Ware schreef een boek over stervende ouderen met een spijt top 5.
- Verlies van jeugd- Wanneer we ouder worden nemen we voortdurend afscheid van levensfasen en de tijd die voorbij is. Sommige mensen vinden het moeilijk om ouder te worden en verzetten zich ertegen of ontkennen het.
Rouwsymptomen
Bij rouw en verlies kunnen veel symptomen optreden. Niet alle symptomen zijn er bij iedereen of tegelijkertijd. Rouw is een persoonlijk proces dat afhankelijk is van diverse factoren. De reacties verschillen per persoon per situatie en zelf per moment:
- Lichamelijke reacties, slaapproblemen, hyperactiviteit, verminderde of grotere eetlust, hoofdpijnen, energieverlies
- Emotionele reacties: verdriet, eenzaamheid, angst, opluchting, schuldgevoelens, agressie, rancune, machteloosheid, pessimisme,
- Cognitieve reacties: concentratieverlies, verwardheid, gespannenheid, hopeloosheid, voortdurend bezig zijn met het verlies, hopeloosheid, zelfmoordgedachten.
Duur van de rouw
Een rouwproces verloopt grillig en verschilt van mens tot mens. De symptomen kunnen per dag per moment verschillen. Een vuistregel zegt dat ‘normale’ rouw 1 jaar duurt.
Echter kan de rouw ook langer of korter duren wederom afhankelijk van de relatie, gebeurtenis, en andere persoonlijke factoren.
Rouwverwerkingsproces
Iemand of iets verliezen is ingrijpend. Verwerking kost tijd en hierbij zijn 4 fasen te onderscheiden die elkaar afwisselen en in verschillende volgorde voorkomen.
- Ontkenning– in shock zijn en verdoofd voelen, mechanisch handelen
- Opstandigheid– het gemis wordt voelbaar en iemand kan in deze fase opstandig worden. Emoties wisselen elkaar voortdurend af.
- Desorganisatie – gevoel van wanhoop en desoriëntatie, verlies van interesse in de buitenwereld, depressieve gevoelens, afzondering
- Herstel– gemis neemt af, men wordt rustiger, actiever, meer interesse in de buitenwereld en iemand en pakt de draad van het leven wat meer op.
In een rouwproces staan ons volgens rouwexpert Manu Keirse 4 taken te wachten, welke in willekeurige volgorde en zelfs door elkaar heen kunnen lopen. Volgens Keirse is het noodzakelijk de 4 fasen te hebben doorlopen om het leven weer verder te kunnen leven.
- Taak 1 De werkelijkheid van het verlies onder ogen zien, het kan lang duren voor ons hart accepteert wat ons hoofd al weet.
- Taak 2 Pijn van het verlies onder ogen zien en helemaal toelaten, rouw is geen depressie maar een normale reactie van evenwichtige mensen op een verlies
- Taak 3 Aanpassen aan de wereld na het verlies, je dagelijks leven, veranderde gevoel over jezelf en je geloof in de wereld
- Taak 4 Draad weer oppakken, weer leren genieten van het leven, herinneringen bewaren, dit einde betekent niet dat je band met de overledene er niet meer is maar het verlies heb je onderdeel gemaakt van je leven.
Factoren die een rouwproces beïnvloeden
Iedereen rouwt op zijn of haar eigen manier. Er zijn wel factoren die het proces, de duur en intensiteit kunnen beïnvloeden.
Relatie met overledene
Hoe hechter de band hoe intenser de rouw. Ze zeggen ook weleens dat je aan de manier waarop iemand rouwt kunt zien hoe hij of zij heeft liefgehad. Men voelt zich zonder partner of andere dierbare geamputeerd. Een deel van de gedroomde toekomst invulling valt weg.
Leeftijd
Kinderen staan voor hetzelfde rouwproces maar zijn niet in staat om te rouwen zoals volwassenen, ook delen zij minder snel gevoelens met anderen.
Omstandigheden bij het overlijden
Wanneer de overledene jong was, onverwacht is gestorven of onder gewelddadige omstandigheden is gestorven of wanneer er sprake was van zelfmoord is het overlijden moelijker te accepteren. Vaak is er ook geen gelegenheid geweest om afscheid te nemen.
Persoonlijkheid
Mensen die op een positieve manier in het leven staan, actiever zijn verwerken een verlies vaak gemakkelijker. Ze beschikken vaak over het vermogen om hulp en steun te vragen en deze ook te accepteren. Ook heeft de lichamelijke en psychische gesteldheid van het moment invloed op het verloop van de verwerking van een verlies.
Geslacht
Vrouwen gaan anders om met verlies dan mannen omdat ze vaker op hun gevoel vertrouwen en meer uiting hieraan geven. Echter kunnen vrouwen ook ‘langer blijven hangen’. Ook weer afhankelijk van factoren als persoonlijkheid, levensfase, hormonen en afstand kunnen nemen van emoties. Mannen verwerken een verlies meer in stilte en zoeken afleiding.
Sociale positie
Werkeloosheid, gezondheidsproblematiek, ouderdomsklachten zorgen vaak voor vormen van isolatie. Het kan moeilijker zijn de draad weer op te pakken en activiteiten te ondernemen.
Eerdere ervaringen met verlies
Het leven heeft geen garanties maar wanneer iemand al eerder te maken heeft gehad met verlieservaringen en dit proces is goed verlopen en verwerkt dan kan het zijn dat het nieuwe verlies ook zo verloopt. Indien eerder pijnen van verlies niet verwerkt zijn, komen deze weer naar boven bij het nieuwe verlies. Dan zal men ook met het oude verlies aan de slag moeten.
Steun
Het hebben van emotionele en praktische steun van familie, vrienden en vanuit werkgever kunnen hulpbronnen zijn bij een verlies. Alleen doen en verwerken kan heel zwaar zijn.
Cultuur en religie
Ook dit beïnvloedt het rouwproces. De innerlijke pijn van een verlieservaring is hetzelfde maar iedereen rouwt met andere uitingsvormen.
Afwijkende vormen van rouw
Rouwprocessen verschillen en naast het eerdergenoemde ‘normale’ verloop van een rouwproces zijn er afwijkende vormen, andere reacties op verlies.
Anticiperende rouw
Dat wil zoveel zeggen als je kunnen voorbereiden op een naderend afscheid. Bijvoorbeeld bij een langdurige ziekte, het al weten van een einddatum van een contract. Het rouwproces wordt al eerder in gang gezet waardoor het soms soepeler verloopt.
Uitgestelde rouw
Dit komt vaak voor wanneer men in de eerste periode na een verlies geen tijd of gelegenheid neemt of heeft om te rouwen.
Geblokkeerde rouw
Komt voor bij jonge kinderen. Te jong en kwetsbaar zijn om een verlies te kunnen bevatten. Het rouwproces zal vaak veel later op gang komen. Soms worden vormen van depressie bij volwassenen toegeschreven aan geblokkeerde rouw, als reactie op een sterfgeval in de kindertijd
Getraumatiseerde rouw
Omstandigheden rondom een verlies kunnen traumatisch zijn en een rouwproces belemmeren. Heet rouwproces kan pas starten na het verwerken van het trauma. Dit zie ik nu vaak terug bij mensen die door Covid ‘19 een dierbare zijn verloren. Een trauma van het niet op waardige wijze afscheid hebben kunnen nemen, het beeld van hun dierbare op de IC, de aftakeling, allemaal factoren die voor getraumatiseerde rouw zorgen.
Systeemgeblokkeerde rouw
In gezinnen of culturen kunnen onuitgesproken regels zijn over rouwverwerking. Dit kan iemand belemmeren om op zijn of haar eigen wijze te rouwen
Ontkende rouw
Het uitblijven van een rouwreactie door ontkenning en langdurig onderdrukken van emoties.
Gesomatiseerde rouw
Het kan voorkomen dat men het rouwproces niet toont aan de buitenwereld uit schaamte of schuldgevoel over het verlies. Men kan zichzelf verwijten over bepaalde keuzes, of niet goed voor iemand te hebben gezorgd. Het niet uiten en onderdrukken van klachten in combinatie met gevoelens van schuld en schaamte kan voor vage lichamelijke klachten zorgen als vermoeidheid, buikpijn en lusteloosheid.
Chronische rouw
Hierbij zijn alle symptomen van rouw aanwezig maar in plaats van dat ze voorbijgaan, zijn ze blijvend van aard. Dit komt voor bij mensen die een verlies niet kunnen accepteren en niet verder willen leven zonder die of datgene wat het verlies heeft veroorzaakt. Men blijft hangen in het verleden en vooruitkijken lukt niet.
Gecompliceerde rouw
Hiervan is sprake wanneer iemand hele ernstige aanpassingen heeft na een verlies. De lichamelijke, emotionele, cognitieve en gedragsmatige symptomen zijn langdurig en ernstig. De symptomen beperken in sociaal en beroepsmatig functioneren. Ook kan gecompliceerde rouw leiden tot angststoornissen, depressie, ptss, en middelenmisbruik zoals alcohol, drugs en geneesmiddelen.
Opkroppen van emoties leidt tot verstopping. Men komt steeds moeilijker bij het gevoel. Men isoleert zich en krijgt steeds meer lichamelijke klachten. Het kan pas beter gaan wanneer de rouwtaken, het proces wordt opgepakt.
Wanneer heb ik hulp nodig?
Soms treden er complicaties op tijdens een rouwproces zoals beschreven onder de afwijkende vormen van rouw. Wanneer een rouwproces blijft hangen en niet verder komt na maanden tot een jaar, dan is professionele hulp raadzaam. Raadpleeg altijd de huisarts, hij of zij is de aangewezen persoon om je door te verwijzen naar een professional.
Rouw samengevat
Zoals eerder gezegd is rouw een normale reactie op een verlies. Rouwsymptomen treden niet alleen op na het overlijden van een dierbare maar ook bij andere levensgebeurtenissen als een scheiding, baanverlies of verandering van functie of werklocatie, fusies, verlies van huisdieren.
Rouw kent verschillende symptomen en fases die tegelijkertijd plaatsvinden en door elkaar heen kunnen lopen. Rouw wordt beïnvloed door verschillende factoren. Voor het einde van een rouwproces kun je geen exacte datum zetten. Een rouwproces kent complicaties en kan afwijken. Indien je twijfelt altijd de huisarts raadplegen.
Karin heeft een achtergrond van 33 jaar in de gezondheidszorg waarvan 12 als manager van meerdere teams en locaties in de zorg. Karin is sinds 2018 zelfstandig ondernemer in Vlaardingen en regio Rijnmond.
Karin biedt coaching en trainingen aan om meer zelfbewustzijn en verbinding te creëren. Karin brengt mensen in contact met hun essentie en bezieling zodat zij vanuit hun eigen waarden, verbinding en zingeving voluit kunnen leven en werken.
- Mindfulness als bouwsteen, rust vinden in een hectische wereld - 22 november 2020
- Wat is rouw? Wat is een rouwproces en wanneer heb je hulp nodig? - 7 september 2020