Ben je het zwarte schaap van de familie? Je weet wel… degene die niet meedoet met de gangbare patronen. Degene die handelt op manieren die in strijd zijn met de waarden van de rest van het gezin. Laat dit een troost zijn: je bent niet zo rebels als je denkt dat je bent.
De familie gaat voor alles
Kin selection (in het Nederlands verwantenselectie), is een evolutionaire strategie die verklaart dat kinderen in bepaalde situaties bereid zijn om hun eigen behoeften en verlangens op te offeren om wille van het welzijn van de familie. Therapeuten noemen dit ook wel familiehomeostase. Hierdoor hebben veel families in de loop der tijd disfunctionele patronen ontwikkeld.
Individuele vrijheid
Daarnaast hebben in westerse landen culturele veranderingen geleid tot een situatie waarin individuen veel vrijer zijn dan vroeger. Vandaag de dag mogen we onze eigen wensen en behoeften uiten. Onze eigen weg volgen. Dit alles los van de familie. Meer hierover kan je lezen in ‘Escape From Freedom’, van Eric Fromm.
Conflict familie-individu
De dynamiek tussen de wens om vrij te zijn en de angst om niet te handelen in het welzijn van de familie, wordt intrapsychisch conflict genoemd. Een conflict tussen twee krachten; enerzijds de behoefte om je los te maken en anderzijds het zoeken naar eenheid en samen zijn.
Dit conflict wordt geactiveerd en versterkt door de hele familie. In feite wordt het intrapsychische conflict dus door iedereen gedeeld! Dat leidt ertoe dat familieleden gemengde en tegenstrijdige boodschappen aan elkaar afgeven over wat van hen wordt verwacht.
De taak van het zwarte schaap
Dít is de situatie die ertoe kan leiden dat een lid van het gezin (vaak het jongste kind) zich ontwikkelt tot het zwarte schaap. De taak van het zwarte schaap is om dat te doen wat de ouders en de rest van het gezin niet kunnen of durven te doen… seks, drugs en rock ‘n roll. Dit geeft bij de andere gezinsleden voldoening. Een gezinslid doet immers dat wat ze zelf graag zouden willen doen.
Nóg een taak voor het zwarte schaap
Maar de situatie is echter nog gecompliceerder. Hoewel zwarte schapen lijken te doen wat ze willen en de rest van de familie daar op hun manier een graantje van meepikken, is dat niet de enige taak van het zwarte schaap.
Als het zwarte schaap lekker doet wat hij wil en uiteindelijk gelukkig en tevreden lijkt, beginnen de ouders en andere gezinsleden, die in beginsel juist aanspoorden tot dit gedrag, problemen te krijgen met het zwarte schaap. Plaatsvervangende ervaring, hoewel bevredigend, is gewoon niet hetzelfde als werkelijke ervaring. De overige familieleden beginnen hun eigen keuzes in het leven onder de loep te leggen en kunnen depressief worden.
Om dit te voorkomen, moet het zwarte schaap ook de dwaasheid tonen van zijn of haar rebellerende gedrag. Dit gebeurt door manieren te vinden om zich ellendig te gaan voelen. In zekere zin zijn ze dus toch niet zo geslaagd! De ouders en de andere gezinsleden realiseren zich hierdoor dat ze destijds de juiste keuze hebben gemaakt.
Voorbeeldfunctie
In het proces van zich overgeven aan seks, drugs en rock ’n roll, kunnen zwarte schapen een verslaving ontwikkelen. Ook is er grote kans op een seksueel overdraagbare aandoening, helpen ze hun huwelijk naar de knoppen en ga zo maar door. En zo is het zwarte schaap een voorbeeldfunctie geworden van hoe het níet moet. Iedereen in de familie weet nu: de oude patronen moeten gewoon gehandhaafd blijven.